ENGLISH VERSION BELOW

Na zdjęciu z czerwca 1938 idzie uśmiechnięty z pięcioletnim synkiem Józiem przez Krakowskie Przedmieście. Obydwaj są odświętnie ubrani. Pewnie wracają do domu, gdzie czekają na nich żona Otylia i ośmioletnia Jadzia.

Jest też na drugim zdjęciu, zrobionym 9 września 1939 roku. Leżący mężczyzna trzyma w ramionach ogromny pocisk lotniczy.

Na obu zdjęciach uwieczniony został Jan Gilas, pracownik ratusza, woźny.

9 września 1939 roku miało miejsce najtragiczniejsze z bombardowań Lublina. Miasto nie było na nie przygotowane – rankiem prezydent opuścił miasto zabierając ze sobą zawartość kasy miejskiej, dokumenty oraz urzędników i... straż ogniową. W mieście przebywały setki uchodźców. Zmasowany atak niemieckich bombowców rozpoczął się o godzinie 9:40 rano i uderzył w centrum miasta. Jeden z mieszkańców Lublina wspominał ten moment grozy: Rozpętuje się piekło (…) widzimy nad miastem czarne dymy wznieconych pożarów (…) Ilość detonacji przeraża. Co dzieje się z najbliższymi, co stanie się z miastem?

Ucierpiało Krakowskie Przedmieście, ulica Narutowicza, Kapucyńska, Kościuszki, Stare Miasto. Uszkodzona została katedra i Brama Krakowska. Kilka bomb trafiło w budynek ratusza burząc jego tylne skrzydło. Jeden z pocisków przebił dach docierając na parter, gdzie przed kasą kilkadziesiąt osób czekało na wypłatę. Porządku pilnował Jan Gilas, który widząc spadający niewybuch chwycił go i wyniósł na zewnątrz. Gdyby bomba eksplodowała, budynek Magistratu zostałby zrujnowany, a ofiar byłoby znacznie więcej. Gilas zmarł prawdopodobnie na zawał serca, do końca trzymając ładunek.

Bombardowanie trwało około godziny. Płonęły budynki i samochody, których nie miał kto gasić. Na ulicach zalegał gruz i szkło z zawalonych kamienic. Miasto było pozbawione wody, elektryczności i łączności telefonicznej. W szpitalach zabrakło miejsc dla rannych, zginęło kilkaset osób.

Jan Gilas miał trzydzieści osiem lat. Pochowano go w zbiorowej kwaterze ofiar bombardowania na cmentarzu przy ulicy Unickiej.

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

Taken in June 1938, the first photo shows him radiant, strolling with his 5-year-old son along Krakowskie Przedmieście. Both are dressed in their Sunday best. They are most probably returning home, where they will be reunited with wife and mother Otylia as well as with 8-year-old daughter and sister Jadzia.

Taken on 9 September 1939, the second photo shows him lying on his side, clutching a huge missile.

These two photos have immortalised janitor Jan Gilas, an employee of the Town Hall.

9 September 1939 saw the most tragic bombardment of Lublin. The city was defenceless – in the morning the President of Lublin left the
city, bringing along the municipal coffers, official documents, clerks
and … firefighters. Hundreds of refugees were present in Lublin at
that time. The full-on air assault of German bombers commenced at 9.40 am and concentrated on the city centre. This is how one of the then residents described the horrific event: Hell breaks loose (…) we can notice plumes of dark smoke rising from the inferno on the ground (…) The sheer number of explosions fills us with dread. What is happening to our relatives? What will befall the city?

Krakowskie Przedmieście, Narutowicza, Kapucyńska, Kościuszki, and the Old City sustained major damage. Both Krakowska Gate and the Lublin Cathedral did not escape unharmed, either. Several bombs hit the City Hall, wrecking its back wing. One of the missiles pierced the roof, reaching the ground floor where a few dozen people were queuing at the till. Jan Gilas was on active duty inside the hall and – upon seeing the unexploded shell – he grabbed and carried it outside. Had the bomb exploded, the building would have collapsed and there would have been far more casualties. Gilas died most probably of heart attack, clinging to the missile till the end.

The bombardment lasted about an hour. With no one to extinguish the blaze, buildings and vehicles were burnt down. Streets were clogged with rubble and glass from fallen townhouses. The city was deprived of running water, electricity and telephone communication. Hospitals were inundated with the injured – there were heavy casualties.

At the time of his death, Jan Gilas was 38. He was buried in Unicka Street, in a collective grave alongside others who also perished during the bombardment.